Ammianus Marcellinus: Romalı Bir Tarihçi

IV. yüzyıl Roma tarihçisidir. 322-400 yılları arası yaşadığı düşünülüyor. ‘Res Gestae’ 31 ciltlik Roma Tarihi kitabının adıdır. Türk tarihi açısından kayda değer bilgileri vardır. Bunun sebebi, Hunlardan bahseden ilk Roma kaynağı olmasıdır.

Res Gestae, Tacitus’un eserinin devamı şeklinde görülebilir. Nerva’nın ölümünden (98) Valens’in ölümüne (378) olan olayları anlatmaktadır. Yazdıklarının çoğu günümüze ulaşamamıştır. 353 yılından sonraki 18 kitap günümüzde bize bilgi veren kaynaklar olarak bulunmaktadır. Tarihini; Tacitus, Herodotos, Strabon, Xenophon, Josephus, Karrhai’li Magnus gibi antik çağ yazarlarının eserlerinden, Roma’daki resmi belgelerden yararlanarak yazmış ve kendi gözlemlerini de ilave etmiştir. Antik tarih yazıcılığının son temsilcisi olarak anılmaktadır. Marcellinus’un ölümünden sonra Anonymus Valesi, kaldığı yerden tarihi olayları anlatmaya devam etmiştir. Kitabından Hunlarla ilgili bir bölüm:

“Hunlar, Alanları mağlup edip onlarla ittifak anlaşması yaptıktan sonra, onlarla birlikte oldukça zengin olan Ermanarichus’un bölgesine çok kanlı ani saldırılarda bulundular. Oldukça savaşçı olan Hunlar, komşu kavimleri korkutmuştur. Çünkü onların pek çok yiğitlikleri vardır. Korku ile bu ani fırtınanın şiddetinde Ermanaric’e darbe indirildi. O, uzun zamandır kendisini en iyi şekilde korumuş ve ayakta durabilmişti…”

Ammianus Marcellinus, Hunlar hakkında oldukça detaylı bilgiler de vermektedir. Nasıl göründükleri, gelenekleri gibi konularda bilgilendirir. Meraklı okuyucuların bu konu hakkında Ali Ahmetbeyoğlu’nun makalesinden (Marcellinus'un Türkler Hakkında Verdiği Bilgiler), Ammianus’un Hunlar ile alakalı bilgiler verdiği birkaç paragrafı okuyabilirler.

Bir nokta oldukça ilginçtir. Onları anlatmasına ve Hunların döneminde yaşamış olmasına rağmen onları ne tanımış ne de görmüştür. Hunlar karşısında yenilmiş olan toplulukların tarihçileri ve insanlarının onları tasviri sonucu abartılı ve objektif olmayan birçok bilgi toplanmış. Kendisi, eserinde Hunlar hakkındaki bilgilerde kaynak belirtmemiş.

Marcellinus’un etkilendiği ve kaynak olarak aldığı tarihçilerden birinin Herodotos olduğunu söylemiştim. Öyle ki, Herodotos ve Marcellinus’un metinleri ve tasvirleri arasında paralellik, bu iki ismi inceleyenler tarafından fark edilmiştir. Herodotos’un yıllar öncesinden çeşitli kavimler hakkında verdiği bilgiler bir şekilde, yeni bir ‘Barbar’ kavim için de adı geçen tarihçi tarafından kullanılmış.

Marcellinus’a göre Hunlar; Her türlü güzellikten yoksun, evlerde oturmayan, hatta damın başlarına çökeceği endişesiyle hiçbir kapalı alanı adımını atmayan; erkekleri attan kadınları ise arabadan inmediğinden ve eğri büğrü bacaklara sahip olduklarından yürümeyi beceremeyen; teşkilattan, intizamdan, dini duygudan ve fare derilerinden yaptıkları elbiseleri giyecek kadar medeniyetten yoksun; buna karşı silah kullanmada, ata binmede ve harp etmede mahir, ebedi yurtsuzdurlar.

Tabi ki tüm bu söylenenler bir tiksintinin, nefretin ürünüdür ve objektif açıdan bir geçerliliği yoktur. Başka bir önemli kaynak olan Priskos ve zamanla çoğalan kaynaklar daha ayrıntılı ve doğru tasvirler sunmuşlar.

Bakınız ne kadar güzel söylemiş aslında; "Gerçeğin dili sade ve her zaman basittir."

Eseriyle, ünlü ve saygın bir kişiliktir Marcellinus ancak bir kez daha görüyoruz ki tarih, toplumsal zihniyetlere göre şekillenir. Dünyanın geneli 'Batı Zihniyeti' denilen bir bakış açısıyla tarih yazımı ve okuması yaptığına göre; Türk tarihi açısından kat etmemiz gereken çok yol olduğu açıktır. Ne demişti tarihçimiz az önce; gerçek basittir.