Ronald Charles Lindsay (1877-1945), İngiliz hariciyecidir.
1925-1926’da Ankara’da İngiltere büyükelçisi görevinde bulunmuştur. İngiltere
Büyükelçiliği Lindsay zamanında Ankara’ya taşındı.
R. C. Lindsay 3 Mayıs 1877’de
doğdu. 1913-1919’da Mısır’da İngiltere’nin mali işler ofisinde, 1919-1920’de A.B.D.’de Washington büyükelçiliğinde görev aldı. 1920’de Fransa’ya tam yetkili
elçi olarak gönderildi. 1921-1924’te İngiltere’de Dışişleri Bakanlığı’nda
görevli idi. 1925-1926’da Türkiye’de, 1926-1928’de Almanya’da büyükelçi oldu.
1928’de İngiltere’ye döndü. İki yıl Londra’da Dışişleri Bakanlığı’nda
kaldıktan sonra, 1930’da Washington’a büyükelçi olarak gitti. Bu görevde 1939’a
kadar kaldı ve emekli oldu. 21 Ağustos 1945’te vefat etti.
İngiltere, İstanbul Yüksek Komiseri Rumbold’un yerine 22
Ocak 1924’te Ronald Charles Lindsay’ı İstanbul’a diplomatik temsilci olarak
atadı. Lindsay 12 Şubat’ta İstanbul’a ulaştı.
Lindsay, İngiliz Dışişleri
Bakanlığı'na yeni başkenti kısa ve düzenli aralıklarla ziyaret etmeyi önerdi.
Bu aşamada herhangi bir bina inşa edilmeyip, bunun yerine otel ya da
demiryolunda bir vagon tercih edilecekti. Lindsay’ın düşüncesi böyleyken
İngiltere Dışişleri Bakanlığı 1924 yılı Nisan ayından itibaren elçilik
faaliyetlerini yürütmek için Ankara’da bir bina arayışına başlamıştı. Arayışlar
sonucunda belirlenen yere Parlamento, 7 Ağustos tarihli bir kayda göre Ankara
için planlanan yapıya onay vermişti. Bu onay İstanbul Büyükelçiliği'ne telgrafla
bildirilmiş ve elçiliğin hemen harekete geçmesi, detaylı bir inşaat planı üzerinde
çalışılması, nihai planların ise İngiltere’de hazırlanacağı ifade edilmişti.
Lindsay’ın, 1924 yılının Eylül
ayı içerisinde Ankara’ya giderek Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’e itimat mektubunu
sunması planlanmıştı. Ancak Lindsay 1925 Mart ayına kadar Ankara’ya
gitmeyecekti. Bu duruma Kasım ayı içerisinde TBMM’de yabancı temsilcilerin
konut sorununun görüşüleceğine dair haberlerin etki ettiği anlaşılmaktadır.
Nitekim Henderson, 17 Eylül’de Dışişleri Bakanı Macdonald’a gönderdiği yazıda
bu durumdan bahsetmekte ve Almanların Ankara’daki faaliyetleri üzerinde
durmaktaydı. Buna göre Almanlar Cumhurbaşkanı Köşkü’nün bulunduğu Çankaya’da
17.000 Türk lirasına (2000 sterlin) yer almaya hazırlanıyordu.
Fransızlar da Ankara’daki
gelişmeleri yakından takip etmekte, hatta bazı Fransız gazete muhabirleri 1924
yılının sonlarına doğru bizzat Ankara’ya gelip gözlemlerini kaleme almaktaydı.
Böyle bir seyahatini haber eden Berthelet, yeni başkent Ankara’yı tozlu, kirli
ve iç karartıcı olarak tasvir etmekteydi.
Musul görüşmeleri öncesinden
Lindsay’ın kalacak yer sorunu geçici bir çözüm yolu olan kiralama usulüyle
çözülmüş gibi görünse de kalıcı bir çözüme yönelik tartışmalar 1925 yılının son
aylarından itibaren Avam Kamarasının gündemine gelmişti.
İstanbul’daki İngiliz Temsilcisi
Lindsay, Kral V. George’nin talimatıyla 1 Mart 1925’te Türkiye Büyükelçisi
olarak atandı. Lindsay ve erkânı Ankara’da geçirecekleri zaman içerisinde tren
istasyonunda bulunan hususi vagonlarında kalacaklardı.
1926 Mart ayı sonuna kadar
Londra’da kalan Lindsay, 2 Nisan’da Musul görüşmelerinde nasıl adımlar atması
gerektiğine yönelik talimatlarla İstanbul’a döndü. Nisan ayı ortasında
Ankara’ya geçti ve Musul Sorunu'na dair 5 Haziran 1926 tarihli antlaşmanın
imzalanmasına kadar Ankara’da kaldı. Bu tarihten bir ay sonra, 5 Temmuz
1926’da, Türk Hükümeti, Salih Bey’in arazisini satın alarak İngiltere’ye
devretti.
1926 yılı Ekim ayında Lindsay, Berlin Büyükelçiliğine atanırken, yerine 12 Ekim’de Sir George Clerk atandı.
Lindsay’in büyükelçi olduğu
dönemde Musul Meselesi, İngiltere ve Türkiye arasındaki birinci gündem
maddesiydi. Bu sebeple Lindsay, yaptığı görüşmeleri düzenli olarak İngiltere’ye
rapor etmekte ve Türk tarafının düşüncelerini aktarmaktaydı.
Sir Ronald Lindsay, İngiliz
Dışişleri Bakanlığı’na gönderdiği 28 Ocak 1926 tarihli raporunda Türkiye
Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Bey’le yaptığı görüşmeden sonra Türklerin Musul
üstündeki iddialarından vazgeçmek niyetinde olduklarını ve artık savaştan da
söz etmediklerini bildiriyordu.
Lindsay, 21 Nisan 1926 tarihli raporunda, Tevfik Rüştü Bey’in kendi ifadeleriyle “en nüfuzlu dostuna -Mustafa Kemal’e-
danıştığını” söyleyerek 3 öneri de bulunur.
a-Sovyetler'le
ve Fransa'yla olduğu gibi bir dostluk anlaşmasının imzalanması
b-Brüksel Hattı'nın güneyindeki toprakların, gerekirse üçlü bir antlaşma ile kendi kendini tam olarak yönetebilen bir Irak devletine bırakılması
c-Irak
petrollerinden Türkiye’ye hak tanınması
Sir Ronald Lindsay’in Ankara’dan
gönderdiği 25 Mayıs tarihli raporda, toprak terki yerine Türkiye’ye 500.000
sterline kadar toplu bir ödeme teklifi sunduğunu bildirmektedir. Lindsay bu
sırada Türk maliyesinin çok kötü durumda olduğunu belirtmektedir. Türk
Dışişleri Bakanı, meslektaşları ve Başbakan’a danıştıktan sonra, topluca
vardıkları sonucun İngiltere’nin teklif ettiği miktarın yetersizliği üzerinde
yoğunlaştığını bildirmektedir. Tevfik Rüştü Bey 1909 yılında
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile yapılan ve Osmanlı Devleti’nin
Bosna-Hersek’den vazgeçmesi karşılığında aldığı 2.200.000 sterlinden aşağı bir
teklif kabul edemeyeceğini beyan ediyordu. Türk Dışişleri Bakanı karşı bir
teklif olarak Türkiye’nin Osmanlı borçları konusunda hisse senedi sahipleriyle
anlaşmaya varılmasından sonra bu anlaşmanın Türkiye’ye yükleyeceği ilk üç yılın
faizini İngiltere ile Irak’ın birlikte ödemesini istedi. Tevfik Rüştü Bey,
Türkiye’nin en az 1.000.000 sterline razı olabileceğini de ekledi.
Aynı konuda Sömürgeler
Bakanlığı’ndan gelen 24 Mayıs 1926 tarihli bir yazıda Irak’taki İngiliz Yüksek
Komiseri Dobbs’un “eğer Türkiye’nin 500.000 sterlini yeterli görme ihtimali
yoksa, Büyükelçi Lindsay’e 1.000.000 sterline kadar teklifte bulunabilme
yetkisinin tanınmasına ısrar ettiği" bildiriliyor. 26 Mayıs’da İngiltere Hükümeti 775.000 sterline kadar teklifte bulunabilmesinde Lindsay’i yetkili
kılıyor. Lindsay ayrıca 27 Mayıs’da, Türkiye’ye 25 yıl için Türk Petrol
Şirketi’nden %10 hisse teklif ettiğini de belirtmekteydi. 30 Mayıs’da ise
Tevfik Rüştü Bey, 25 yıllık bir süre için %10’luk bir payın kabul edildiğini
İngiliz Büyükelçisi'ne resmen bildirdi.
Neticede 5 Haziran 1926 tarihinde Ankara’da Türkiye, İngiltere ve Irak hükümetleri arasında “Sınır ve İyi Komşuluk Antlaşması” adı altında bir antlaşma imzalanmıştır. Mesele diplomatik yollarla çözülmüştür.
Misak-ı Milli Sınırları
Lindsay, Halifeliğin
kaldırılmasıyla ilgili İngiltere’ye bir rapor göndermiştir. 8 Şubat 1926
tarihli raporda “Laik Türkiye’nin Müslümanları, İngiltere İmparatorluğu için
bir tehlike olmaktan çıkarmakta olduğu, Türkiye ile yakın ilişkilerin
İngiltere’ye yarayacağını ve İngiltere’nin Musul Meselesi’ni Irak’ın kendi
milli varlığını ulaştırmasına yeterli imkan sağlayan fakat Türkiye için de kabul
edilebilir bir biçimde çözümlenmesi gerektiğini bildiriyordu.”
Ayrıca R. C. Lindsay Ankara’da İngiltere’nin
büyükelçisi iken, 1926 yılında Çankaya’dan ve Ankara yakınından topladığı 87
bitki örneğini Kew Herbaryumu'na göndermiştir.
Ek Okumalar:
Ali Satan, İngiliz Yıllık Raporlarında Türkiye 1924, Tarihçi Kitabevi, Nisan 2013, İstanbul
Ali Satan, İngiliz Yıllık Raporlarında Türkiye 1925-1926, Tarihçi Kitabevi, Kasım 2013, İstanbul
Kaynakça:
Asuman Baytop, Anadolu'dan Bitki Örnekleri Toplamış Olan Arkeolog, Antropolog ve Diplomatlar, Osmanlı Bilimi Araştırmaları XIII/1, 2011, s. 81-100
Ayhan Aydın, Musul Meselesi 1900-1926, Turan Yayıncılık
Emine Kısıklı, Yeni Gelişmelerin Işığında Geçmişten Günümüze Musul Meselesi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 24, Kasım 1999-2003, s. 487-526
Kenan Ertürk, Tarihsel Süreçte Musul Sorunu (Kuzey Irak) ve Geleceğe Yönelik Öngörüler, Türk Yurdu Dergisi, Sayı: 290, Ekim 2011
Ufuk Erdem, İngiltere'nin Yeni Başkent Ankara'yı Kabullen(emeye)işi ve İngiliz Büyükelçilik Binasının İnşası, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 5, s. 2193-2227
https://en.wikipedia.org/wiki/Ronald_Lindsay
Yorumlar
Yorum Gönder